Ορέστεια
Από την ιστορία των παραστάσεωνΟ Δημήτρης Ροντήρης σκηνοθέτησε την τριλογία του Αισχύλου τρεις φορές στο Εθνικό Θέατρο: στο Ηρώδειο (1949 και 1954) και στην Επίδαυρο (1959), πάντα στην κλασική για την εποχή μετάφραση του Ιωάννη Γρυπάρη και με τους ίδιους βασικούς συντελεστές: Κλεόβουλος Κλώνης (σκηνικά), Αντώνης Φωκάς (κοστούμια), Μενέλαος Παλλάντιος (μουσική), Λουκία (χορογραφία).
Το 1949, η τριλογία παίζεται σε δύο μέρες. Την πρώτη ημέρα παρουσιάζεται ο Αγαμέμνων και την επόμενη οι Χοηφόροι και οι Ευμενίδες. Στην πρώτη παράσταση του Ηρωδείου πρωταγωνιστεί η σπουδαία ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη. Το περιοδικό Ελληνική Δημιουργία αφιερώνει ένα ολόκληρο τεύχος στην παράσταση και το έργο του Αισχύλου όπου φαίνεται πόσο σημαντικό καλλιτεχνικό γεγονός ήταν αλλά και πόσο τεταμένο ήταν το πολιτικό κλίμα την εποχή της λήξης του Εμφυλίου.
Πέντε χρόνια αργότερα η παράσταση επαναλαμβάνεται στο Ηρώδειο, ”αισθητά αρτιότερη” όπως λένε ο κριτικές, ειδικά ως προς το θέμα του Χορού. Το καλοκαίρι του 1959 ο Δημήτρης Ροντήρης καλείται από το Εθνικό Θέατρο να επαναλάβει την παράσταση στην Επίδαυρο.
Από το 1960 και μετά, οι Χοηφόροι και οι Ευμενίδες (το δεύτερο και το τρίτο μέρος της τριλογίας) ταξίδεψαν με το Πειραϊκό Θέατρο σε αρχαία θέατρα της Ελλάδας αλλά και σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, στην τότε Σοβιετική Ένωση (σημερινή Ρωσία), στην Τουρκία, στις Ηνωμένες Πολιτείες , στον Καναδά και στη Νότιο Αμερική. Τα έργα παίζονται πάντα στα ελληνικά αλλά δεν απευθύνονται μόνο στους Έλληνες του εξωτερικού που τρέχουν να τα δουν. Το κοινό τις περισσότερες φορές ξεπερνά το εμπόδιο της γλώσσας και απολαμβάνει τις παραστάσεις. Συνήθως η υπόθεση των έργων εμφανίζεται μεταφρασμένη στα προγράμματα και μερικές φορές οργανώνονται διαλέξεις για να βοηθήσουν τους θεατές να μπουν στον κόσμο της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.
Ανάμεσα στους πολλούς σταθμούς ξεχωρίζουν δύο πολύ όμορφα αρχαία θέατρα: το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης και το αρχαίο θέατρο της Ταορμίνα στη Σικελία (1960).
Η παράσταση του Πειραϊκού Θεάτρου συμμετέχει επίσης στο φεστιβάλ Αθηνών αλλά και σε δύο σημαντικά διεθνή φεστιβάλ: στο Φεστιβάλ του Θεάτρου των Εθνών στο Παρίσι (1960) και στις πολιτιστικές εκδηλώσεις για την Ολυμπιάδα του Μεξικού το 1968.
Ο Αγαμέμνων, οι Χοηφόρες και οι Ευμενίδες ανήκουν στην τριλογία του Αισχύλου Ορέστεια, τη μόνη τριλογία που μας έμεινε απ’ τις τόσες εκείνου του καιρού. Γράφτηκε στα 458 π.Χ. και φανερώνει την τέχνη του Αισχύλου στο αποκορύφωμά της.
Αγαμέμνων
Ο Φρουρός αναγγέλλει την επιστροφή του Αγαμέμνονα, βασιλιά των Αργείων, που πολεμούσε δέκα χρόνια στην Τροία. Η βασίλισσα Κλυταιμνήστρα ², ερωμένη τώρα πια του ξαδέρφου του Αγαμέμνονα Αίγισθου, υποδέχεται γεμάτη υποκριτική χαρά τον Αγαμέμνονα, ενώ η κόρη του Πριάμου Κασσάνδρα, σκλάβα του Αγαμέμνονα, προμαντεύει όλα τα εγκλήματα που θα επακολουθήσουν: το φόνο του Αγαμέμνονα, τον δικό της, και την εκδίκηση που θα πάρει μια μέρα ο Ορέστης. Τα προφητικά της λόγια τ’ ακολουθεί αμέσως η επιθανάτια κραυγή του βασιλιά. Η Κλυταιμνήστρα, προβαίνοντας από τ’ ανάκτορο, αφηγείται η ίδια στο Χορό, με κυνική έπαρση, πώς έκανε το φόνο.
Χοηφόρες³
Ο Ορέστης γιός του Αγαμέμνονα μαζί με τον φίλο του Πυλάδη έρχεται από τη Φωκίδα, όπου ήταν εξόριστος με την απόφαση να εκτελέσει την εντολή που του έδωσε ο Απόλλωνας, να σκοτώσει τους φονιάδες του πατέρα του, την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο. Γονατίζει στον τύμβο του πατέρα του, προσφέρει πλεξίδα απ’ τα μαλλιά του ενώ καταφθάνει λιτανεία γυναικών με επικεφαλής την Ηλέκτρα, φέρνοντας χοές που στέλνει η Κλυταιμνήστρα. Η Ηλέκτρα ⁴ εύχεται ναρθεί ο Ορέστης και να πληρώσουν οι φονιάδες με το αίμα τους, το αίμα που έχυσαν.
Ενώ λοιπόν βλέπει συγκινημένη την πλεξίδα του Ορέστη και τα χνάρια του πάνω στη γη, παρουσιάζεται μπροστά της ο Ορέστης και ακολουθεί η αναγνώριση μέσα σε ξέσπασμα απίστευτης χαράς. Στη συνέχεια ο Ορέστης παρουσιάζεται στο παλάτι μαζί με τον Πυλάδη σαν ξένος που έρχεται να αναγγείλει την είδηση του ίδιου του τού θανάτου. Η Κλυταιμνήστρα υποκρίνεται τη λυπημένη για το χαμό του παιδιού της και στέλνει να ειδοποιήσουν τον Αίγισθο που σπεύδει να μάθει τα νέα. Μόλις όμως φτάνει στο παλάτι, ο Ορέστης με μια γρήγορη σπαθιά τον ξαπλώνει χάμω νεκρό. Η Κλυταιμνήστρα πέφτει κι αυτή νεκρή δίπλα στον συνένοχό της. Μπροστά στον μητροκτόνο προβάλλουν τώρα φοβερές οι Ερινύες. Ο Ορέστης τρελός απ’ το φόβο του φεύγει τρέχοντας, για να πάει, να ζητήσει σωτηρία στο ιερό του Φοίβου.
Ευμενίδες
Η σκηνή μπρος στο ιερό των Δελφών. Η Πυθία γεμάτη φρίκη περιγράφει έναν άντρα πεσμένο ικέτη στο ναό με αίμα στα χέρια του. Γύρω του βρίσκονται κοιμισμένες οι Ερινύες (χθόνιες θεότητες που τιμωρούσαν τους εγκληματίες). Ο Απόλλωνας προστάζει τον Ορέστη να φύγει για την Αθήνα ενώ το φάντασμα της Κλυταιμνήστρας παρακινεί τις Ερινύες να τον κυνηγήσουν.
Η σκηνή αλλάζει, βρισκόμαστε στην Αθήνα στον ναό της Αθηνάς όπου ο Ορέστης έρχεται ικέτης μπροστά στο άγαλμα της θεάς. Οι Ερινύες που τον ακολουθούν ορμούν επάνω του. Η Αθηνά εγκαθιδρύει τον Άρειο Πάγο, δικαστήριο αδιάφθορο και σεβαστό, ενώ ο Απόλλωνας προσέρχεται να μαρτυρήσει για τον ικέτη του. Αρχίζει η δίκη που καταλήγει σε ισοψηφία. Ο κατηγορούμενος κηρύσσεται από την Αθηνά αθώος, ενώ οι Ερινύες ονομάζονται Ευμενίδες και υπόσχονται να ευλογήσουν τη χώρα όπου η Αθηνά βασιλεύει.
¹ Μπορείς να διαβάσεις και τα τρία έργα εδώ
² Μπορείς να διαβάσεις για τον μύθο της Κλυταιμνήστρας εδώ
³ Υπάρχουν τρία έργα που σώζονται με το ίδιο θέμα στην αρχαία γραμματεία: Οι Χοηφόροι του Αισχύλου, η Ηλέκτρα του Σοφοκλή και η Ηλέκτρα του Ευριπίδη. Ο κάθε δραματουργός δημιούργησε τη δική του εκδοχή.
⁴ Μπορείς να διαβάσεις για τον μύθο της Ηλέκτρας εδώ
